Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), parasal sıkılaşma süreciyle ilgili önemli bir değerlendirme yaptı. Banka tarafından yayımlanan “Parasal Sıkılaşma ve Gelir Düzeyine Göre Tüketim Harcamaları” başlıklı analizde, parasal sıkılaşmanın, tüm gelir gruplarında tüketim harcamalarını yavaşlattığı vurgulandı.
Gelir Gruplarına Göre Tüketim Harcamalarındaki Farklılıklar
TCMB’nin yayımladığı analize göre, sıkı para politikası, hanehalkının gelir düzeyine göre tüketim harcamalarını farklı biçimlerde etkiledi. Tasarruf imkanı daha fazla olan bireylerin, yüksek mevduat getirileri ile harcamalarını azaltırken, krediye duyarlı bireylerin harcamalarının ise yükselen kredi maliyetleriyle yavaşladığı ifade edildi.
Analizde ayrıca, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yayımlanan Hanehalkı Bütçe Anketi verilerinin, farklı gelir gruplarındaki harcama kalıplarını izlemek için kullanıldığı ancak bu verilerin yıllık olarak yayımlandığı ve son verinin 2023 yılına ait olduğu hatırlatıldı.
Cirodaki Yıllık Artışta Gerileme
Analizde, Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) sepetindeki ürünlere yapılan harcamalar ve hanehalkı geliri kullanılarak her ürün için temsili tüketici geliri hesaplandı. Ardından, her bir ürün sektöre göre eşleştirildi ve perakende sektörü ciro ve satış hacmi verileri kullanılarak ürünlere olan talep ölçüldü.
İlk olarak, ciroların zaman içindeki seyri incelendi ve cirolardaki yıllık artışın parasal sıkılaşmayla birlikte tüm gelir gruplarında gerilediği gözlemlendi. Özellikle yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerde ciro artışının daha belirgin bir şekilde azaldığı belirtildi.
Sıkılaşmanın başlamasından önce, 2023 yılının ikinci çeyreğinde, yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerdeki yıllık ciro artışı, düşük gelir grubuna hitap eden ürünlerdeki artışın yaklaşık bir buçuk katıydı. Ancak, parasal sıkılaşma ile birlikte, her iki ürün grubundaki artış oranlarının birbirine yakın seviyelere gerilediği ifade edildi.
Yüksek Gelir Grubuna Hitap Eden Ürünlerde Ciro Artışı Azaldı
Yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerdeki ciro artışının düşük gelir grubuna hitap eden ürünlerdeki artışın altına inmesi, yüksek gelir grubundaki hanelerin tasarrufa yöneldiğini gösteriyor. Analizde, bu durumun yüksek gelir grubuna sahip bireylerin parasal sıkılaşmaya karşı daha duyarlı olduğunu işaret ettiği vurgulandı.
Satış hacimleri üzerinden yapılan değerlendirmelerde de benzer bir durum ortaya çıktı. Yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerin satış hacmindeki değişim, parasal sıkılaşma öncesinde düşük gelir grubundaki yıllık değişimin yaklaşık 3 katı kadar iken, sıkılaşma sonrası her iki grubun artış oranlarının benzer seviyelere gerilediği belirtildi.
Parasal Sıkılaşmanın Etkileri
TCMB’nin analizine göre, parasal sıkılaşma ile birlikte tüketim harcamalarının tüm gelir gruplarında yavaşladığı tespit edildi. Ancak en belirgin yavaşlama, parasal sıkılaşma öncesinde diğer gruplara kıyasla çok daha güçlü seyreden yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerde yaşandı.
Bu gözlem, yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerin, düşük gelir grubuna hitap eden ürünlere göre parasal sıkılaşmadan reel olarak daha fazla etkilendiğini ortaya koyuyor. Ancak, yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerin satış hacmindeki artış oranı, diğer ürün gruplarına göre bir miktar daha yüksek kaldı. Bu, ürün gruplarının göreli fiyatlarında farklılaşma olduğunu gösteriyor.
