Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), “Merkez Bankaları faaliyetlerinde kâr-zarar olgusu” konulu bir blog yayınladı.
Yapılan analizde, merkez bankalarının ticari bankalardan farklı bir yapıya sahip olduğu vurgulanarak, kamu yararını gözetme ve kâr amacı gütmeme prensibi üzerinde duruldu. Bu çerçevede, merkez bankalarının finansal hedeflerden ziyade fiyat istikrarını ve finansal istikrarı sağlamaya yönelik amaçlara odaklandığı belirtildi.
Merkez bankalarının kâr veya zarar yapma durumuyla ilgili yapılan çalışmalara atıfta bulunulan analizde, merkez bankalarının genellikle kâr elde etme eğiliminde oldukları ancak politika hedeflerini gerçekleştirmek için atılan adımlar sonucunda belirli dönemlerde zarar edebilecekleri ifade edildi. Özellikle 2008 finansal krizi ve Kovid-19 pandemisi gibi istisnai dönemlerde merkez bankalarının geçici olarak zarar edebileceği vurgulandı.
Makroekonomik ve finansal istikrara katkı sağlamak amacıyla bazı merkez bankalarının yerel para cinsi varlık satın aldığı ancak faiz oranlarının yükseldiği dönemlerde zarar veya düşük kâr raporlayabileceği belirtildi. Ayrıca, merkez bankalarının net kâr hesaplamalarında, tahvillerin piyasa değerindeki değişimin dikkate alınmasının kârlılık oranları üzerinde baskı oluşturduğu ifade edildi.
Analizde, gelişmekte olan ülke merkez bankalarının döviz kuru hareketlerinden önemli ölçüde etkilenebildiği ve sahip oldukları rezervlerin kârlılık üzerinde belirgin rol oynadığı vurgulandı. Ancak merkez bankalarının açıkladığı zararların, operasyonlarını etkin bir şekilde devam ettirmesini doğrudan etkilemediği ve geçici olduğu belirtildi.
Pandemi sonrası dönemde merkez bankalarının süreçlerinin değerlendirildiği analizde, politika faiz oranlarının düşürüldüğü ve miktarsal genişleme ile bilançolarında menkul kıymetler kaleminin büyüdüğü ifade edildi. Ancak 2022 ve 2023 yıllarında yükselen enflasyonla mücadelenin önemli bir politika önceliği olduğuna vurgu yapıldı.
Son yıllarda faiz giderlerindeki artışın etkisiyle zarar eden merkez bankalarının sayısında belirgin bir artış olduğu belirtilen analizde, bu durumun varlık-yükümlülük vade yapısının doğal bir sonucu olduğu aktarıldı. Özellikle 2023 yılında birçok gelişmiş ülke merkez bankasının zarar etmesinin nedeninin faiz giderlerindeki artış olduğuna işaret edildi.
TCMB’nin 31 Aralık 2023’te sona eren 92. Hesap Dönemi Bilançosu’nda açıkladığı zararın esas olarak kur korumalı mevduat kalemlerine ödenen kur farklarından kaynaklandığı belirtildi. Ancak bu zararın geçici ve istisnai bir nitelikte olduğu ve para politikasının etkinliğinin ölçülmesinde gösterge niteliğinde olmadığı vurgulandı.
